ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ

Μπουλγαρί - Κρητικός ταμπουράς

Το μπουλγαρί είναι ένα όργανο που προέρχεται από την αρχαία ελληνική πανδούρα, της οικογένειας του ταμπουρά, που στην Κρήτη πήρε αυτή τη μορφή και διακρίνεται από την ιδιαιτερότητα του ήχου, της κατασκευής και του παιξίματος. Σύμφωνα με μαρτυρίες παλιών μπουλγαριτζήδων, το όνομα ίσως να οφείλεται στις μπουργκάνες τις οποίες μερικοί αποκαλούν μπουλγάρες (τυλιχτές χορδές).Παρόλα αυτά, κανείς δεν ξέρει από πού προέρχεται το όνομα του οργάνου.

Το μπουλγαρί είναι σκαφτό όργανο με μια μεγάλη οπή στο σκάφος και στο καπάκι έχει τρεις μικρές οπές . Το σκάφος κατασκευάζεται κυρίως από μαύρη μουριά. Το χέρι από μαλακότερο ξύλο και το καπάκι από κατράνι ( κέδρος λιβάνου)ή έλατο. Έχει τρεις διπλές χορδές, όπου στα δύο πάνω ζευγάρια μπαίνουν μπουργκάνες (τυλιχτές χορδές)με κούρδισμα (λα, ρε, σολ-σολ, ρε, σολ, κ,α,). Τα διαστήματα του μπουλγαριού είναι από μπερντέδες και παίζεται με φτερό. Διάφορα σκαφτά όργανα με μπερντέδες έχουν κατά καιρούς ονομαστεί μπουλγαριά, το γνήσιο, κρητικό μπουλγαρί είναι ένα πολύ ιδιαίτερο όργανο. Είναι δύσκολο να κατασκευαστεί ένα σωστό μπουλγαρί το οποίο δεν θυμίζει σάζι, τζουρά, τρίχορδο μπουζούκι ή άλλου είδους ταμπουρά.

Κριτήριο για την κατασκευή του κρητικού μπουλγαριού είναι κυρίως ο ιδιαίτερος ήχος του. «Πρότυπα» υπάρχουν σήμερα· το <<ιστορικό>> μπουλγαρί του Φουσταλιέρη το οποίο μετράει πάνω από 150 έτη και άλλο ένα, πιθανόν ακόμη παλαιότερο. Χρόνια τώρα κάνουμε έναν μεγάλο αγώνα για την διάσωση και την <<αναβίωση>> του σχεδόν εξαφανισμένου οργάνου αυτού.

«Όργανα του τύπου ταμπουρά, με μακρύ χέρι και μικρό ηχείο, ανιχνεύονται στον ελλαδικό χώρο ήδη από τους αρχαιοελληνικούς χρόνους, με την ονομασία πανδούρα ή τρίχορδον. […] Έκτοτε, η πορεία του ταμπουρά και των παραλλαγών του στους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους, έως σήμερα, μαρτυρείται από πολλές φιλολογικές και εικονογραφικές πηγές –η σημερινή άλλωστε ονομασία του, ταμπουράς, προέρχεται από το αρχαιοελληνικό πανδούρα: φανδούρα, θαμπούρα, θαμπούριν, ταμπούριν, ταμπούραν, ταμπουράς. […] Όργανα του τύπου ταμπουρά (γιογκάρι, ικίτελι, μπουλγκαρί, μπαγλαμά, τζιβούρι, μπουζούκι) έπαιζαν και οι αγωνιστές του ’21.»

Απόσπασμα από το βιβλίο του Φοίβου Ανωγειανάκη «Ελληνικά Λαϊκά Μουσικά Όργανα», εκδόσεις Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, 1976.

Λαγούτο Κρητικό

Το ελληνικό λαγούτο συνδυάζει στοιχεία από τον ταμπουρά ( μακρύ χέρι και μπερντέδες) και το αραβικό ούτι ( αχλαδόσχημο ηχείο). Με τέσσερεις διπλές χορδές , κουρδισμένες κατά πέμπτες, είναι το κυριότερο όργανο που συνοδεύει αρμονικά και ρυθμικά τόσο την κομπανία της στερεάς Ελλάδας, όσο και τη νησιώτικη ζυγιά μαζί με το βιολί ή τη λύρα.

Παλαιότερα, το λαγούτο χρησιμοποιούνταν και ως μελωδικό σολο όργανο, παράδοση που διατηρείται στην Κρήτη από τους πριμαδόρους λαουτιέρηδες. Το ελληνικό λαγούτο υπάρχει σε διαφορετικά είδη: Το είναι το πολίτικο λαγούτο , που λέγεται Λάφτα. Μεγαλύτερο είναι το στεριανό και νησιώτικο και από τα πιο μεγάλα είναι το κρητικό λαγούτο, «πρώτο μπόι», όπως λένε, και επομένως με πιο βαθύ ήχο.

Τρίχορδο Μπουζούκι

Η καταγωγή του μπουζουκιού σαν όργανο είναι ελληνική, ενώ θεωρείται όπως κι όλα τα λαούτα, σαν ένα είδος μετεξέλιξης της αρχαιοελληνικής Πανδούρας. Η καταγωγή του μπουζουκιού, ως απόγονος της αρχαίας ελληνικής μουσικής, τοποθετείται στην αρχαία Ελλάδα, όπου υπήρχε το αντίστοιχο αρχαιοελληνικό όργανο γνωστό κι ως "Πανδουρίδιον" ή αλλιώς "τρίχορδο" επειδή είχε τρεις χορδές.

Κρητική Λύρα

Η κρητική λύρα είναι τρίχορδο, τοξωτό, απιδόσχημο μουσικό όργανο, που κατέχει κεντρική θέση στην παραδοσιακή μουσική της Κρήτης και άλλων νησιών του Αιγαίου και των Δωδεκανήσων (Δωδεκανησιακή λύρα ή λυράκι). Θεωρείται η πλέον δημοφιλής παραλλαγή της βυζαντινής λύρας που χρησιμοποιείται σήμερα.